استقرار و تثبیت گرایش اصولی در روحانیت شیعه(پایان صفویه-آغاز قاجاریه)

چکیده: در طول تاریخ اجتهاد، نزاع های فراوانی در چگونگی وحد دخالت عقل در دین و کشف احکام وجود داشته است که بعد از غیبت امام دوازدهم آغاز شد. و باعث بوجود آمدن موضع گیری عقلی و نقلی در میان مسلمانان گردید و دو مکتب اصولی و اخباری شکل گرفت. نیاز روزافزون به استفاده از عقل به عنوان یک منبع استنباط حکم شرعی احساس می شد که در زمان آل بویه آشکار گردید. گروه اول که از آنها به عنوان گرایش اخباری یا فقه حدیثی می باشند، صرفاً به نقل و جمع آوری روایات (اخبار) و باب بندی آنها می پرداخت و با هر گونه تأویل و تفسیر در احادیث مخالف بود و غیر از این طریق را ناروا و نامشروع میدانست و گروه دوم، از علمای شیعی به گرایشی در فقه روی آوردند که جوهره اصلی آن «عقل در خدمت تعالیم دین» تشکیل می داد. این گرایش به عنوان اصولی یا فقه گفته شد و اولین بار عبدالجلیل قزوینی عنوان اصولی را به خرد گرایان و اخباری را به سنت گرایان اطلاق کرد. از اواخر دوره صفوی با ظهور محمدامین استرآبادی و تألیف کتاب فوائد المدنیه در رد اصولیون، نزاع اخباری و اصولی رونقی تازه یافت و یک سلسله بحث های کلامی ـ فقهی میان فقیهان شیعه برانگیخت. اخباریان با تکاپوهای فکری خود به گسترش رویکرد روایی ـ نقلی خود و انکار مرجعیت فقیهان در تفسیر روایت ها می پرداختند. اما بتدریج در اواخر حکومت زندیه با ظهور آقا محمد وحید بهبهانی و مهاجرت وی به کربلا و مباحثات وی با اخباریون بخصوص رهبر آنها شیخ یوسف بحرانی نقشی اساسی در تثبیت گرایش اصولی داشت، علمای صدر قاجاریه چون شیخ جعفر نجفی مشهور به کاشف الغطاء نیز در تثبیت این گرایش تلاش کرده اند. البته حمایت دولت قاجار نیز در تثبیت این گرایش تأثیر داشته است.. کلید واژه: اصولی، اخباری، اجتهاد، تقلید، وحید بهبهانی،کاشف الغطاء .